HAARLEM - Mag je in Haarlem magneetvissen? Die vraag krijgt de gemeente regelmatig. Het antwoord is nee. Dat is vanwege de veiligheid, maar ook omdat je met magneetvissen archeologische resten in de bodem kan beschadigen.

Magneetvissers gebruiken een sterke magneet om metalen voorwerpen uit het water te vissen. “Je kunt het een beetje vergelijken met rondlopen met een metaaldetector. Alleen zoek je niet op het land, maar in het water”, vertelt Ani Zalinyan van de gemeente Haarlem. Een ander belangrijk verschil is dat zoeken met een metaaldetector wél mag, als je tenminste alleen in de bovenste 30 centimeter grond zoekt én het meldt bij de gemeente. “Magneetvissen is altijd verboden.”

Veiligheid
Dat verbod geldt in Haarlem al sinds 2013. Ani: “Een belangrijke reden hiervoor is de veiligheid.” Zo halen magneetvissers soms nog niet ontplofte explosieven of oude oorlogsmunitie naar boven. Dagblad Trouw meldde deze week dat de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) in 2019 tot nu toe al 98 keer moest uitrukken voor een door magneetvissers naar boven gehaald explosief.

Dat is een stuk vaker dan in 2018, toen de EOD in het hele jaar 78 keer in actie kwam hiervoor. Daaraan is al te zien dat magneetvissen steeds populairder wordt. “Vroeger was het een kleine groep fanatieke hobbyisten die dit deed”, vertelt stadsarcheoloog Anja van Zalinge. “Nu heb je allerlei vlogs op YouTube waar mensen hun vondsten laten zien. Jongeren zien dat en willen dat ook. Het is een soort modern schatzoeken.”

Archeologische vondsten
Als archeoloog is ze daar niet blij mee, want met dat ‘schatzoeken’ verstoor je archeologische resten in de bodem. Dat is een tweede reden waarom magneetvissen in Haarlem niet mag. “We proberen in Nederland juist om archeologische vondsten zoveel mogelijk met rust te laten. Zelfs als je archeoloog bent, zoals ik, mag je niet zomaar ergens een opgraving beginnen. Dat klinkt misschien gek, maar het idee erachter is dat archeologisch erfgoed vaak het best behouden blijft in de grond.”

Je kunt een vindplaats immers maar één keer opgraven. En voor toekomstige generaties moet er natuurlijk ook nog iets te onderzoeken zijn. Zij hebben hiervoor dan waarschijnlijk ook weer betere onderzoekstechnieken dan wij. Bovendien kost het goed bewaren en conserveren van archeologische vondsten geld. “Opgraven gebeurt dus alleen als het niet anders kan. Bijvoorbeeld als ergens een parkeergarage komt, of een ander bouwproject. De gemeente moet dan afwegen of dat project belangrijk genoeg is om de bodem te verstoren. Zo ja, dan mag alleen een gecertificeerd bedrijf op die plek gaan graven.”

Kademuren
Dat is ook meteen de reden waarom er in Haarlem nog weinig onderzoek naar de waterbodem is gedaan. Het gebeurt niet vaak dat voor een (bouw)project de bodem van het Spaarne of een ander water wordt verstoord. “Wel is er bijvoorbeeld bij de vernieuwing van de kademuren op de Nieuwe Gracht wat onderzoek in het water gedaan”, vertelt Anja. “Maar daarbij ging het maar om een smalle strook.”

Het hele verhaal
Bij zo’n onderzoek proberen de archeologen een zo goed mogelijk beeld te krijgen van hoe Haarlemmers vroeger leefden. Daarvoor is de context waarin een vondst wordt gedaan heel belangrijk. “Als je met een magneet één los voorwerp naar boven haalt, mis je die context.” Daarbij komt dat een magneet alleen metalen voorwerpen naar boven haalt. Als er ook voorwerpen van aardewerk of hout op de bodem liggen, loop je grote kans dat je die juist beschadigd of vernietigd. Anja: “Archeologie gaat niet over één mooie vondst, maar over het hele verhaal. En dat verhaal is op deze manier niet helemaal compleet.”

Vaak zoeken de magneetvissers vooral naar herkenbare, aansprekende of waardevolle voorwerpen. “De schatten zeg maar”, vertelt Anja. “Andere voorwerpen als spijkers en bootshaken worden weggegooid of langs de kant achtergelaten. Terwijl die archeologisch gezien wel van groot belang zijn. Daarmee gaat dus ook veel informatie over het verleden verloren.”

Rotzooi voorkomen
Een derde reden voor het verbod is dat magneetvissen regelmatig rotzooi op de kant oplevert. De vissers halen niet alleen ‘schatten’ naar boven, maar ook oude fietswrakken en andere troep. Bovendien kan het magneetvissen overlast opleveren voor het waterverkeer en wil de gemeente niet dat de vissers met hun magneet de walkant of schepen beschadigen. Ani: “Je ziet dat steeds meer gemeenten in Nederland zo’n verbod instellen.” Wie de regels overtreedt, kan een boete krijgen of een last onder dwangsom (je moet dan een bepaald geldbedrag betalen iedere keer als je weer in de fout gaat). Anja: “Maar we hopen vooral ook dat mensen snappen waaróm het niet mag.”